Na ovako plodno tle, kao topla ljetna kiša, pada i osnovna karakterno-dijabolična osobina poluostrvljenog Balkana, kao prostora opterećenog viškom istorije. Viševjekovna hipoteka loših komšija, braće renegata, konvertita i nevjernih kumova, zatim nesigurnost u vlastitu istoriju, porijeklo, količinu i boju krvnih zrnaca, čine ove, rođački bliske narode, flotantnim masama, koje svaki novi istorijski povjetarac sa lukrativnog Zapada, pogađa destruktivnom snagom uragana. S obzirom na Scile i Haribde svjetske politike, naivno je i pomisliti da je ovaj poslednji sukob bio i zadnji. U toj amosferi strepnje, straha, nadnaravnog pritiska, kolektivni identitet, samom svojom masom, vrši presuru nad pojedinačnim. Kao posljedica javlja se frustracija. Odgovoriti nasiljem, popustiti slijepim silama iracionalnog, violentnog, i u kriznim vremenima, predominantno, dinarskog karaktera ili uključiti male sive ćelije racionalnog?
Za prvo mjesto
Lahko – naklon.Za treće
Istinu zbori !
Već ovaj epigram Smajila Durmiševića, autora satirične poetske zbirke o kojoj je riječ, sasvim jasno govori o predodređenoj društvenoj poziciji egzistencijalnog mislioca, njenoj delikatnosti uslovljenoj etičkom prirodom samoga teksta. Sreća je da, za razliku od veoma rasprostranjene prizemne igre duha u štampi, tv emisija na ivici mediokritetskog, i ne malog dijela nesuvisle satirične književne produkcije, ima i racionalnog promišljanja, svojstvenog onom manjem dijelu obrazovane populacije, koja nužno posjeduje talenat i poštenje za drukčije vrednovanje lažnih, uglavnom iskonstruisanih istorija o zajedničkoj prošlosti i sadašnjosti. Ta zadnja linija odbrane duha i danas uporno odbija apriorno verifikovanje dobro upakovanih „činjenica“ iz raznih političkih kuhinja: Istina o ratu je utvrđena tako da joj ni činjenice ništa ne mogu! (Primjer sarkastičnog osvrta, kroz aforizam, na „zvaničnu istoriju“).
Čovjek sa linije o kojoj je riječ, čarobnom amalgamu aforističke misli, inače prebogate obiljem semantičko-stilskih postupaka, filologije, filozofije, književnosti, psihologije, etimologije, leksikoloških širina, dodaje i zanimljivu smješu religijsko/istorijskog supstrata, kao okosnicu svoje poetike;
Miriše Iftar
Zove – na Vrata Rejjan
A ljudi – kasne
Naš pjesnik, kako sam kaže, svojom „prilično grubom satirom“ odmiče se od eskapizma, veoma zastupljenog u skoro pa svim kategorijama domaće književnosti, pridružujući se svojim oštrim perom duhovnoj gerili, nužno potrebnoj u ovom našem smutnom vremenu.
Usamljena pozicija podrazumijeva izoštren pogled i izdvojenost od opšteprihvaćenog stava, što je uglavnom hrabro izabrana sudbina neke vrste tribalnog otpadništva. Autorovo kretanje između maglovitosti i nešto rijeđe eksplicitnosti, doprinose nejasnoći jezika ne pomažući mnogo čitaocu u potrazi za dešifrovanjem zagonetke, ali ga istovremeno tjerajući da uključi svoje „male, sive ćelije“. To je svakako dobar mehanizam u radu sa društvenom zajednicom sklonom sankcionisanju izdvojenog mišljenja. Na taj način satira visprenog Durmiševića ima učinak protivotrova koji je mudri Odisej dao posadi u pokušaju da im povrati ljudskost.
Tragedija i apsurd (iako u neraskidivoj logičkoj vezi) makar i samo nagovješteni, čine onaj neophodni unutrašnji zamajac ove stihozbirke, koji nakon vještog šlagvorta, vodi čitaoca do druge polovine istine.
Pustoš i groblja
Rastu. A tebi slava,
Veliki Brate!
Još od dalekog 2. vijeka stare ere, vremena nastanka epigrama, pored aforizma, stvaralački najplodnijeg izazova ( po Tojnbiju ), vrijednosti satirične žaoke, baš kao i njen intelektualno- umjetnički kredibilitet iskazan kroz neku od formi satire, traju kroz vrijeme bez obzira na promjenu širine društveno političkog okvira.
Nema slučaja, rekao je neko, tako da ni humana profesija autora ove zbirke: specijalist higijene – zdravstvene ekologije, vjerovatno nije ništa drugo nego plemenito poslanje kao potreba, ne samo upozorenja, nego i uvijek iznova opetovanog pokušaja liječenja odavno raščovječenog organizma društva.
U muci drugih
Otvori srce – ruku,
Obraduj sebe!
Svojim analitičkim stihovima Durmišević ne šalje eksplicitno moralnu pouku, već na jednom diskretnom nivou, samo uz pomoć vlastitog iskustva i odgovarajućih poetskih motiva, djeluje na podizanje kolektivne svijesti. Možda je najbitnija okosnica njegove poezije ono snažno naglašavanje socijalne i rodoljubive tematike. Motiv koji se ponavlja, religiozno je osjećanje izraženo kroz vizuru modernog čovjeka, koji u ovom slučaju ima i više nego dovoljno integriteta da govori o širokom spektru društvenih, moralno-političkih devijacija, tako da se kod njega, kao i kod književnice Anne Stevenson, može govoriti o pjesmama čiji je čin imaginacije identičan religioznom:
Ja ćutim srcem
Bosnu- Božju Bašču,
Ljude i Vrijeme!
Zanimljivo je da „Miris divlje ruže“, kao i neke prethodne rukopise, dobrim dijelom odlikuju minimalizam i, moram reći – korektnost. Stihovi su nepretenciozni, dobro upakovani i očito rezultat temeljno promišljenog rada. Specifičnost koja može biti i prednost i zamjerka ovom rukopisu, jeste izvjesni odmak od žanra. I pored vidljivo naznačene meditativne dimenzije, pomenuto se najbolje uočava u sufijski strogoj kontroli jezika i forme, tako da su struktura i sama tehnika donekle nadređeni suštini pjesme, što ovu prilično inovativnu poeziju ipak ne čini ništa manje dojmljivom.
Šetaču rani,
Čuješ li poziv drevni
Svrati po blago!
Bosna – otadžbina, njen arhajski krajolik, nedvosmisleno izražen patriotizam, istorijsko nasljeđe Patarena kroz obilje stećaka, elementi su koji u mnogome olakšavaju pjesnikovu potragu za slikama i simbolima savršeno primjerenim njegovoj poetici, što već od samoga početka i jeste glavni razlog pisanja koje bi se moglo definisati „kao moralna prinuda“.
Na kraju, može se zaključiti da je, uprkos ratnim, uglavnom dehumanizovanim temama, Smajil Durmišević, pjesnik istančane individualnosti, ispisao vrlo nježnu, dirljivu poeziju, baveći se vječitom borbom dobra i zla, i u skladu s tim, otkrivanjem tragova koje ona kroz cjelu ljudsku istoriju ostavlja u čovjeku. Poruka, ako je neko traži, poziv je na katarzu i uprkos brojnih potresnih realema, poziv na praštanje i okretanje iscjeliteljskim moćima svih vidova umjetnosti.
Miriše kamen,
Trava i šuma. Dođi,
Zavičaj zove!
Bojan Bogdanović
