Apsurd, neverovatni obrti, fantastika, paradoks, sve su to Basarini aduti kojima on žonglira bez uzora, ali i bez epigona, krećući se u ovom romanu od pekićevski skrojene sage o izvesnom trgovcu Gvozdenu Avakumoviću, najsličnije pojmu istorijske burleske, pa sve do „strogo kontrolisanog pamfleta” kome se autor svesno priklanja pružajući u završnom metapoetičkom tekstu teorijski utemeljene razloge za ovaj žanrovski kalambur.
Motivu konačne nespoznatljivosti istorije i sagledavanje prošlosti kao fikcije dirigovane od strane onih kojima je to moguće i dostupno, priključuju se i osobeni Basarini motivi o tajnim društvima i zaverama koji valja da ironizuju istorijske događaje kao besmislene i pogrešne, čak i u trenutku njihovog nastajanja. Tajno društvo „Biciklista ružinog krsta” iz „Fame o biciklistima” korespondira sa „Nerođenim istoriografima” iz ovog romana. Ali, za jasnije razumevanje „Početka bune protiv dahija”, presudna je priča „Vostani Serbije” iz knjige „Majmunoopisanije”, u kojoj se razmatra odnos Vuka Karadžića i Miloša Obrenovića. Teorija po kojoj je Vuk Karadžić popularizujući narodni jezik i pojednostavljujući pismo prenebregnuvši vekove prethodne tradicije i kulture, naneo veliku štetu budućim generacijama, jedan je od Basarinih ključnih polazišnih misaonih koncepata. Iako je Karadžiću i Obrenoviću u romanu ostavljen relativno mali prostor, Basara na ovoj tezi gradi čitavu satiričnu potku gde se istorija Srbije sagledava kroz fiktivno zamišljena četiri srpska ustanka, od kojih poslednji traje i danas. O sudbini zemlje neprestano odlučuju neznalice, karijeristi, lopovi, nasilnici, koristoljubivi diletanti koji su svoje pravo glasa izborili onog trenutka kada je na vlast došao nepismeni Miloš, ubivši kuma Karađorđa i onoga trenutka kada je pobedio Karadžićev pravopis i kulturološki koncept pojednostavljivanja i omasovljavanja, odnosno kada su i politika i kultura došle u posed nepismenog i neukog naroda među kojima suse za moć izborili ne najbolji, već najjači.
Slagali se ili ne sa Basarinim misaonim polazištima, ona ostaju u senci jednog savršenog stila kojim pisac suvereno vlada, pronicljivih zapažanja, neočekivanih povezivanja, originalno karakterisanih likova koji u svojoj celini obuhvataju dve stotine godina srpske istorije uspona, grešaka i posrnuća prikazane na urnebesno duhovit način, ali i sa dozom neskrivene jetkosti i razočaranja.
Roman je u podnaslovu okarakterisan kao „sotija” (satirična pozorišna lakrdija iz XVveka u Francuskoj). Prikazivanjem najznačajnijih ličnosti tog perioda (od Karađorđa, Vuka Stefanovića Karadžića, Napoleona, Miloša Obrenovića, preko Nikole Pašića, D. D. Apisa, pa sve do Dobrice Ćosića, Đilasa, Miloševića, Koštunice, Đinđića i Tadića) i karikiranjem njihovih života, Basara nam na lucidan način nudi ponekad poražavajuće, ali istovremeno i duhovite odgovore na pitanja zašto se događa sve ovo kroz šta Srbija prolazi već treću deceniju i kako se to vidimo mi, a kako nas vide drugi.
Jasmina Vrbavac
objavljeno: 18.05.2011
